Thlalaite leh kut hnathawh
T.Lalenmawia
Thuhma
hruai
Mizo
te hi kan pi leh pute atangin hnam thatchhia kan ni lo an ti thin. Hmasang atang kut
hnathawkin ei bar an lo zawng thin a. Kawla nichhuak chhiarin hna an thawk a,
nupui fanaute chawm zo lo chu; pa mualphona a ni an ti. Kut hnathawh hian eng
chen nge ramri a kham le? Kut hnathawk kan tih hian hna hram thawk hi kan
kawhtir ber a ang a. Leilet, huan siam, mistiri, puanthui, la kaih, puan tah
leh tharum senga thawh hi kan kawk ber ni hian a lang a. Hei chauh hi kut
hnathawhah chhiar lo ila kut themthiam hi rilruah i pu theuh zawk ang u. Kut
hnathawh hi zahpuiawm a ni lo a, kut thiam neih hi thil hlu tak zawk a ni e.
Kut
hnathawh hi naupang tét atanga in zirtir theih a ni. Tin, nu leh pate hian
inchhung hna, huan enkawl ilo te pawh an thawh theih táwk thawk thiam tura kan
hna kan rochun hi kan mawhphurhna a ni. Khawvel a changkanga thahrui seng lutuk
lova kut hnathawhna hmanruate a lo chhuak thar ta zel a. Insuk a nuai tluk tluk
ngai lovin Washin machine kan hmel hriat a. Chu tiangin, chaw chhum pawh
Current Cooker te, chhuatnawhna pawh changkang leh hahdam taka thawhtheihna a
lo chhuak ta zel a. Kan fanute eirawngbawl avànga kut tang
hmul ti kang lo leh kan fapa te hlo thlawh, ritchawi vànga thlantui
seng lo a seilian an tam ta. Kan incheina a thianghlim ngaihtuahin kan inchhung
leh huan a fai tawk em? tih hi chhut hmaih loh tur a ni.
Mizo
thalai te hi nu leh pa kiangah nupui pasal neih thleng emaw neih hnu thleng
pawh a la awm fo kan ni a. Kawlawm nena eizawnna atan chauh zirna in min
buatsaihsak a nih chuan a tum a thelh chiang viau ang. Kan nu leh pa ten,
“Lehkha i thiam loh chuan hna i thawk ang” emaw, “I thiante puak i la phur
ang,” ti a min lo fuihna leh thiam tura min duhsakna hi kut hna thawh loh tur
emaw tiin kan awm tlawva leh mai a. Thlantuifar leh hrehawm taka hna kan thawh
loha eizawnna hahdam kan hmuh theihna atan min lo ti zawk a ni. Kut hna thawh
loh tur angah kan lo inzirtir a ngaiin lehkhathiam nia inhriate kha chuan kut
hna thawh chu a tumin kan tum ta lo tawp ni berin a lang. BA, MA pawh zir sela,
mahni kut kawiha hna thawha inchawm nung thei lo, Company, Store, khawi
Office-ah emaw thawha, hlawh neih chuan
kan lawm tawk em em tawh niin a lang. Kut hnathawh chu nu leh pa emaw, a upa
lam chauh tih tura ruat fo hi thalai mualphona liau liau a ni. Ram dangah chuan
chhun leh zan pawh sawi lovin hnathawh te a ngai thin a. Chuvangin, “weekend”
hi an holyday neih a ni tlangpuia an thlahlel em em thin; keini chuan Holyday
hi kan ngah lua deuh zawk mah a.
Tawng
tlem la, thawk tam rawh
Mizo
zinga college zir hmasa pawl Sapthlengliana chuan, “Ka nu nen kawngsira hna
thawh hi ka zak lo ve,” a ti. Sapram kalte’na an sawi reng thin chu hna an
thawk nasa tih leh hnathawh an zah loh thu a ni. JF Laldailova’n an school
kallaia a thiltawn a ziahah “Ek in chhuatah Ek a lo khat nuai mei a, an
zirtirtu German ho chuan Êk chu an kut tin an thun hlawih hlawih a, an sil fai
ta vek a. School naupangte hnenah a fai tawh e, a Êk theih e, an rawn ti ta mai
a” tiin hnam pui nge nge engmah tih hreh an nei lo tih thu a ziak tel a ni. Eng
hna pawh thawk ila a thawktu azirin a zahawmin a zahawm lo thei. Malsawmna
dawng tur chuan taimak a ngai bawk. West Germany ah te pawh lungawi loh avanga
nawrh an lantir dawn pawhin hnathawh hun chhung tibuai loah an hmang thin an
ti. Keini thalaite hian eng hna pawh thawk ila keimahni min ti zahawmtu leh kan
dinhmun tisangtu a ni zawk tih hi kan hriat a tha.
“In
tih apiangah mihring rawngbawl ang ni lovin, Lalpa rawngbawl ang zawkin tihtak
zetin ti ang che u. Lawmman atan ro luah tur Lalpa hnen atangin in hmu dawn tih
hre reng rawh u. Lalpa Krista rawng in bawl a ni e”
(Kolossa 3:23-24)
Mi hnuaia hnathawk kan nih chuan hotute tihlawm nan an hmuh
lai chauha taima tur kan nilo. Thil reng reng hi tih tumna a awm loh chuan tih
tur hmuh hi har deuh mai a ni. Hna thawh tur te hi zawn chawp loh chuan a man
min pan dawn lo a, mahni kutkawih ngei maia thil han neih te hi a hlu bik em a.
Inthuamna nalh aiin kuttlinga eizawnna ngaihtuah a hun ta hle. A tul tul leh a
awm awm thawk hreh lova kut hna thawh te pawh a ngai ta. Kan thalaite zingah
mahni kutkawih leh kuthiam hmanga nun khawchhuahna zawng theite hi an fakawm
tak meuh a ni. Mistiri (insa), furniture, puanthui, huan enkawl te, kan themthiamna
chhawr tangkai thei nih hi inzirtir leh intihhmuh a tul reng a ni. Hna lian tak
pawh thawk mah ila, kan ruih san buk buk emaw kan hna kan hneh/thiam loh chuan
kan hna kha kan ti hlu lo hle a ni.
Communist
te chu, “A tawp a that dawn phawt chuan a hmanrua chu eng pawh ni rawh se,”
(The end justifies the means) tih thu lar takah an innghat tawp. Mizo zinga
sumdawng hausa hmasa leh lar hmingthang Pu Pachhunga chuan, “Ka ui kaih ang zat
hi kai ve ula, in hausa ve tho vang,” a ti. Tin, Pu Sangchia Pa pawhin, “Ka
nghawngkawl phurh chhiat zat chu phur chhe ve ula in hausa ve tho vang,” a lo
ti ve bawk. Thawhrim hi englaipawhin khawvelin a hmusit ngai lo va, a tluka
ropui engmah a awm lo an ti. Mizoram prisoner ho bulletin kawmah pawh “beih
hram hram hi hlawhtlinna” tih an ziak a. Juda thufing chuan, “Fate hna thawh
zirtir lo chuan ruk ruk a zirtir a ni,” a ti a. Hna hnuaihnung ber pawh thawk
mah ila, kan thawh that chuan kan zahawm em em ang. ~halaite hian hnathawh hi
kan zak tur a ni lo. Thawhrimna hmusit lovin, tlakranna erawh chu kan kalsan
daih tur a ni. Thawhrimna a awm loh chuan hlawhtlinna a awm theih loh avangin
taima taka thawh hram hram theih hi thalaite’n i zahpui lo ang u.
Intodelh leh taimak
“Mi
hausa fanu/fapa aiin mi retheiteah thalai nun sual an tam zawk,” an ti. Hna hi
thimhlim bakchhe len ang ni lo a, a awm ang ang thawh hi a tha a. Hna thawh tur
hi a awm lo a ni lo a, kan thawh duh zawng kan hmu lo a ni zawk fo. Nun
siamthatna atana hmalakna pawimawh tak chu intodelh leh taihmak hi a ni.
Intodelh hi zahawmna a ni a, mahni thawhchhuah phu lova khawsak leh nun hi thil
zahthlak tak a ni. Zing thawh bak thawh tur nei lo, “awm awl leh ei tui,”
hnathawh loh hi zaha lak chi a ni. Gahdhi chuan, “Mi hausa tel lovin hnam a ding
thei a, hnathawktu tel lo vin hnam a ding chhuak thei lo,” a ti. Intodelh leh
hmasawn nana thahnemngai leh taima taka thawk thinte nun hi a hlu a ni.
Tlangkawmna
Mi thenkhat
chu pi leh pu atang reng a mi ropui leh hausa chhungkua, in leh lo tha pui pui
rochun tur nei sa a lo piang chhuak an ni a. hlawhtlinna tlang chhip han chuang
chhuak tur chuan rethei leh hausa te thil tawn tur a inang lo va, harsatnain a tlakbuak huna tanpuitu an neih
dan tur pawh a in ang lo. Milian leh
thiltithei fa te tan chuan hlawhtlinna kawng zawh pawh a hahdam bik thin. Mahni
kea din tumna lama harhtharna in min nuai vel laia harh ve hman lo kan awm a
nih chuan kan tu leh chhuan lo la awm turte hian min dem duh mai thei. Nakin
lawkah chuan Thingtlangpa taima, lo leh huan ram nei tha tak takte hian
khawpuia Pa te hausakna chhawm tuma inla ve tak nun thlahdah mek te in hi an la
neihsak lo ang tih a sawi theih loh. Kum 15 kal ta a, khaw khata pa hausa kha a
la nuamsa zel em? Tun atanga kum10 lo kal leh turah hian eng ang mi nge ka nih
dawn? Kut hnathawh hi zahthlak leh tlawm a lak loh hi kan intihhmuh a tul tak
meuh meuh a, kut kem neih ai kut thiam neiha hnathawh hi thalaite’n i tum theuh
ang u.
1.
Thalaite leh kut
hnathawh (zkc, Sept.)
2.
Kut hnathawh
(Lalchhawnzova, Post: zokawtchhuah)
3.
Changkanna
changkang lo (Khiangawia, MYA Thian, Sept.)
4.
Kut hnathawh
(Laldingliana, MYA inkhawm thupui bu, AD 2004)
5.
Hnatha thawh aia
hna thawh that (Vanglaini, July)
6.
Hmanlai mizo nun
leh khawsak dan (mizo history by V.L Siama)
7.
Mizo te leh kut
hnathawh (by Triple Star)
8.
Kut hnathawh leh
khawtlang nun (by The Hunter)
No comments:
Post a Comment