My Menu

Wednesday, May 29, 2019

NUN DAN MAWI 


T.Lalenmawia


Kamkeuna

Nun dan mawi hi museum leh library-a dah theih ni lova hlu, a nuna nun chhuahpui chi a ni. Ngaihtuah chet chet a, a chhanna hmuh dawn hnaiha a hlutna ril tawlh tawlh a ni. Hun a inthlak ang zelin kan nunphung leh khawsak dan pawh a inher danglam zel thin. Nitin zantinin khawvel ram changkang zawkte khawsak dan leh nunphung kan hmu a, kan hria a, kan entawn a, kan ti ve zui bawk a. Hmasawnna a nasat poh leh nunphung a inthlak danglam nasa a, thil tha tam tak a thlen rualin thil tha lo tak tak pawh a keng tel ve tho bawk. Chu hmasawnna lo thleng chu a hlei a hluaka nunpuitu ni lova, a hun mila nun dan thiamte nunzia chu nun dan mawi kan tihte hi an ni.


Nungchang

Hmanlai hun leh kan hun tawng in ang tawh lo a tam ta hle. Inawpdante a danglam a, hmasawn dan phung pawh a lo danglam ta. Hunpui (Era) tam tak inher chhuak tawhah Information Technology a inher chhuak a, sawi vek sen a ni lo. Chu chuan kan ni tin eizawnna, sakhua, hnam dan, thu leh hla, khawtlang inrelbawlna leh kan nunphung chu nasa takin min sawi danglam sak a. Mizo nun ze mawi tak, kan hnam lungphum leh zahawmnate kan hloh phah a, kan chhuan em em thin Mizo tlawmngaihna lanchhuahna thlengin a dal zo ta. Changkanna leh hmasawnna tam tak avangin kan nunphung hi sawi hleih theih lohvin a dang lam a, sawisel theih ngawt lah chu a ni si lo.



Aia upa te zah thiam

'Ai a upate zah thiamin, an thute awihin zawm fo rawh, chu chu pi pute thurochhiah a ni,' tih kan nei. Kan nunphungah aia upate zah thiam leh an zai ngaih a pawimawh hle. Dinhmun lama hnuaihnungte pawh ni se, kan aia upa zawk tawh phawtte chu zah takin kan en tur a ni. Kan pi leh pute hunlai khan anmahni aia upa zawkte an zah thiamin ei hunah pawh naupangin upa zawkte an ei khalhin an bar khalh ngai lova, upa berin a bar hmasak an nghak thin a ni. Tin, upain an tirh nikhuaah naupang zawkten an hnial ngai lova, thuawih takin an kal mai thin. Aia upate loh theih loh emawa tirh a tulin, "Tirh rual loh hnial rual loh," an ti thin.


Tawngkam

Mite kan biakin hawihawm taka biak a mawi fo. Upain, "Lampui changkhatah mi an be chhe ngai lo," an ti a. Tin, "I tawngkam a`angin i mizia a hriat" tih a ni bawk. Kan tlâkchham êm êm pakhat chu hriat ngai lohte inhmêlhriattir hi a ni. Kan tawngkam hian min chawimawi a, min ti mualpho thei hle bawk. Anchhia leh tawng bengtlalo hman chin hi mahni chungah a tla duh a. Philosopher lar Edmund Burke-a chuan, "Fak derna hian a faka leh a faktu a tichhe ve ve thin," a ti. Mahni chanchin, a tha lam sawi a tul pawhin, "Uangpui chang suh ila," an ti thin. Uitang hawlh beh ang ni lo va chhanna nem tawngkam ui loh a tha.


Tlawmngaihna

Tunlai khawvel hmasawn tak, duhamte hmasial laia 'Tlawmngaihna' lo tih fo chu a nuihzatthlak viau mai thei. Mizo nun ze mawi lanna ber chu tlawmngaihna hi a ni. Tlawmngaihna chu a sawia fiah chi ni lovin thiltiha lan tir chi a ni. Hnam dang hian tlawmngaihna hi an nei lo nge, mizo nih a tinuam bik. "Ram leh hnam ropuina chu a len leh tetah a innghat ber lova, a mihringte nunphung leh chetziaah a innghat zawk" an ti.  A bik takin chhiatni leh harsat mangan tawh nikhuaah te Mizo tlawmngaihna hi lo lang chhuak a, chhungkuaah chhiatna a thlenin 'Chhungkua kan mualpho'an ti hial thin. Zualko `lan, thlan laih leh khawhar in riah tul mang tawh lohna khawvela cheng ni tawh mah ila midangte tana inpekna erawh a la pawimawh reng tho a ni. Lusun chhungte thlamuan a,hamhaih taka awmte chhawmdawl theih hi a hlu a ni. Tlawmngaihna hi a bo mai lohva kan chhawm nun zel theih nan thangtharte nunah tuh ngheh zel kan tum tur a ni. Kan ramah hmasawnna leh changkanna tam tak a lo lut zel a, hnam nun ze mawi hloh thaka kan lo dawnsawn zel chuan he hnam hi a boral ngei ang.


Incheina

Kan inchei leh kan khawsak danah mahni inchhungkhur mila chet thiam a pawimawh a, puipun nikhua leh mi zinga tel dawnin thawmhnaw inbel tur kan thliar thiam a pawimawh hle. Kût ni vantlanga hnam thuam ngeia incheite, hnamdangte zingah pawh Mizo kan nihna min lantir theitu pakhat chu kan incheina hi a ni. Silhfen hi kan taksa zahawmna khuh mawitu incheina mawi ber chu a ni. Mipa tan mahni phak tawka incheina kan neih thatte fel fai taka inbelin inkhawm thin ni se, hmeichhe tan thawmhnaw thianghlim leh zahawm pângngai tak inbel hi a `hain a mawi. Hmeichhe tan kekawr hâk te, kawr pan lutuk taksa lang tlang hâk te, kawr âwm zâu lutuk leh hnung lam inhawng zâu lutuk hâk te, kawr bân bul lutuk leh tâwt lutuk hâk te hi a mawi lo êm êm a ni. Thangtharte’n kan puan bih/ven hlipa hnam dang incheina ka hlut hi ngaihmawhawm tak a ni. Tunlai hmeichhe incheina tawngchham leh thehlep lutuk hian Pawngsual an cho ni ang hrima lanna a nei thin. Tin, Mipate'n kekawr (dawr) kap tâwi  emaw, emo style emaw taka inthuam hian min ti Pherh (tunlai takin) hmel hle bawk. Mawia kan inngaih laiin nu leh pa, upa lam tan phei chuan hmanlai kan pi leh pute inthuam dan a pawimawh lai chauh inbela kha a ang mai awm e.
 

Nunphung leh Khawsak zia

Chhuah vahnaah a hmasa lama kal a tha ngai a, chanvo i neih phei chuan mipui thlen tam hmain a hmun thlen tum rawh. Hun hman dik leh hmang thiam mi nih hi zahawmna pakhat a ni. Tun hma Kan nunhonaa thil duhawm  tak chu ‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi’ tih hi a ni. "Chaw ei bang an tinawmnah ngai lo, malin min `insan ngai e," tiin, upaten an sawi thin a; tam tawkah puar a nghet ngai. Chaw ei laia mi lo leng an awm chuan, "Kan chaw hi han bar ve ta che," tih kamthat a mawi fo. Mahni in lova chaw ei hi mawi lo taka ngaih a ni a. Miin an ina chaw ei tura an sawmte hian, "Ka chak lo ve, ka puar e," an ti thin. A kotuin ei ngei ngei se a tih chuan, a banah a kai ngei thin. Puip unnaa zuk leh hmuam, hawi hu hu, ring taka nuih, zawmthawt te hi a mawi lo bawk. Thawhhona hmunah khawte Pastor ang maia lo inlak chiamte hi thil mawi niin a rinawm loh a, a hun leh a hmun thliar thiam a tul hle. "Mahni hmasialna hi rilru leh khawlohna bul leh zung kaitu a ni," tiin Emmonna chuan a sawi.



Thenawm khawvengte nena awmdan 
Mizo nih nawmna chu thenawm khawvengte nena awmhona hi a ni. Mizo Thufing chuan, "Thenawmte do ai chuan khaw sarih do a thlanawm zawk," a ti a. thenawmte chu kan chhiat, kan thata kan koh phak leh ni tin kan hmuh avangin an pawimawh em em a. thenawm tha hi an hlu a, chhungkhat laina hnai ang an ni rêng a ni.

Inkhawmna (Biakinah) 
Inkhawmna-ah Bible leh Hla bu ken theih hi intihhmuh atan a tha khawp mai a, thu zir tur bik awm tumah zirlaibu ken thin hi a mâwi. Biak in chhung hi kan zah tur a ni a, bula mite nena inbiak te, thil ei, thial leh hmuam lam chite tih loh tur a ni a, mit rîn leh inhnawih lam chi te pawh tih loh tur a ni. Biak ina luhin thut fel ve leh tawngtai hi a mawiin a tha. Inkhawm chhung chuan chhuah loh hram ni se, tul bik thil a nih loh chuan inkhawm bân hmâin haw loh ni se. tawngtai lai kan nang fuh a nih chuan lut nghal mai lovin pawna lo nghah a, tawngtai zawha luh hi a mawi khawp mai. Tin, Biak Ina cell phone ken luh tul `lata hriate hian inkhawm chhung reilote tal chu kan switch off phal chiah lo a nih pawhin silent mode ah emaw tal dah theih a tha.


Thianghlimna

Nun dan mawi lanna pakhat chu thianghlimna a ni a, nungchangah a lang chhuak thin. "Thil hi a awmna tur hmuna a awm loh chuan bawlhhlawh a ni" an ti. Kan taksa leh kan awmna chheh vel a thianghlim chuan rilru pawh a hlim a, fai hian thianghlimna a kengtel bawk. Kan incheina silhfen a nalh angin kan inchhung bungrua leh huan hmun hmate hi a fai tawk a tul. Zu leh ruihtheih thil hian thil mawi lo a ching chhuak nasa a. Thangtharte zingah kristian ve bawk Sap ho pawhin Beer no an dawm, kan ti a. Thiam inchan chungin nawm chennaah kan hmang. Media thiltihtheihna chak tak chuan kan beng leh mit hriatna leh hmuh a tizau a. Tunlai khawvel hi mipathmeichhiatnain a chawh zauthau khawvel a ni. Hmeichhiat mipatna mai a ni ta lo, neih inang inpawlna hial a thleng ta zel si. Neih inang inkawp (Homosexualism) a hluar ta hle, nawm chenna atan tenawm taka sex hmante a ni ta thin. Infawh, inchul chu ho tihna, eng maha ngaih lohna atangin châkna a kai tho a, insum theih lohnain min hneh a; Sawn, ruak lo tih sawi a tam a, mualphothlak takin kan in chhuah thin. Thianghlimna lak ata min hnuk hrang theitu kawnga kan fimhlim theih nân leh kan fimkhur theih nân mimal leh chhûngkuaa kan tanho a ngai ta a ni.


Dikna leh rinawmna

Dikna hi nun dan mawi lanna ber ti ila kan ti sual tam awm lo ve. Hna thawhnaah te, khawi ilo hmunah dik lo taka tih hi a tha ngai lo. Tunlaiah dikna aiin sum leh paiin rorelnaah thiam a chang a. George Bernard Shaw-a'n, "Khawvela thil pawimawh ber chu sum hi a ni. Chakna te, inpekna te, zahawmna te, mawina leh hmelthatna te hi sum vanga awm vek a ni," a ti a. Kan sukthlek leh kan tualzawl nun en chuan a taka tidiktute kan nih hmel hle. Mi mita chhawl phul duhna rilru neih loh hi nun ze mawi leh ropui a ni. Dikna leh rinawmna tlachham nun chuan inbumna, a ruka tih duhna a ching a. Kan ngaihsan zawng chu rinawmnaah innghat sela, belhchian dawl bawk sela, chu chuan thil tha zawng zawng dikna te, zahawmna te, thatna te, taihmakna leh thawhrimna te a keng tel vek tih kan hriat a ngai. Thawhrim avanga mi hlawhtling te, rinawm taka mahni hna thawk thin te, ram leh khawtlang tana mi inphalte nun hi a hluin a mawi a ni.


Tlangkawmna

Edmund Burke-a chuan, "Sual punlunna chhan chu mithate an ngawih reng vang a ni,"a ti. Nitinin miten min chhiar a, min thlir reng thin. Engpawh ti ila, khawi hmunah pawh awm ila, kan awmna hmun leh a hun a zira khawsak leh nun thiam hi a tul em em a ni. Khawvela hnam tinte hian pi leh pute hunlai atanga lo chin `hin hnam nunzia leh nunphung nghet tak kan nei theuh a. Kan pi leh pute khawtlang nun mawi, ‘inngaihsakna, inpumkhatna, lungrualna, tlawmngaihna’ nun zemawi chawi nun kha khawtlang nun siamthatnaah hian a pawimawh a, chhawm nun zel i tum theuh ang u. Chu chu nun dan mawi dik tak a ni si a.#



He article hi AD 2012, Upper Myanmar Methodist, Vepui Circuit buatsaih paper buatsaih a ni.

3 comments: