NUN DAN MAWI
T.Lalenmawia
Kamkeuna
Nun dan
mawi hi museum leh library-a dah theih ni lova hlu, a nuna nun chhuahpui
chi a ni. Ngaihtuah chet chet a, a chhanna hmuh dawn hnaiha a hlutna
ril tawlh tawlh a ni. Hun a inthlak ang zelin kan nunphung leh khawsak
dan pawh a inher danglam zel thin. Nitin zantinin khawvel ram changkang
zawkte khawsak dan leh nunphung kan hmu a, kan hria a, kan entawn a, kan
ti ve zui bawk a. Hmasawnna a nasat poh leh nunphung a inthlak danglam
nasa a, thil tha tam tak a thlen rualin thil tha lo tak tak pawh a keng
tel ve tho bawk. Chu hmasawnna lo thleng chu a hlei a hluaka nunpuitu ni
lova, a hun mila nun dan thiamte nunzia chu nun dan mawi kan tihte hi
an ni.
Nungchang
Hmanlai hun
leh kan hun tawng in ang tawh lo a tam ta hle. Inawpdante a danglam a,
hmasawn dan phung pawh a lo danglam ta. Hunpui (Era) tam tak inher
chhuak tawhah Information Technology a inher chhuak a, sawi vek sen a ni
lo. Chu chuan kan ni tin eizawnna, sakhua, hnam dan, thu leh
hla, khawtlang inrelbawlna leh kan nunphung chu nasa takin min sawi
danglam sak a. Mizo nun ze mawi tak, kan hnam lungphum leh zahawmnate
kan hloh phah a, kan chhuan em em thin Mizo tlawmngaihna lanchhuahna
thlengin a dal zo ta. Changkanna leh hmasawnna tam tak avangin
kan nunphung hi sawi hleih theih lohvin a dang lam a, sawisel theih
ngawt lah chu a ni si lo.
'Ai a upate
zah thiamin, an thute awihin zawm fo rawh, chu chu pi pute thurochhiah a
ni,' tih kan nei. Kan nunphungah aia upate zah thiam leh an zai ngaih a
pawimawh hle. Dinhmun lama hnuaihnungte pawh ni se, kan aia upa zawk
tawh phawtte chu zah takin kan en tur a ni. Kan pi leh pute hunlai khan
anmahni aia upa zawkte an zah thiamin ei hunah pawh naupangin upa zawkte
an ei khalhin an bar khalh ngai lova, upa berin a bar hmasak an nghak
thin a ni. Tin, upain an tirh nikhuaah naupang zawkten an hnial ngai
lova, thuawih takin an kal mai thin. Aia upate loh theih loh emawa tirh a tulin, "Tirh rual loh hnial rual loh," an ti thin.
Tawngkam
Mite kan
biakin hawihawm taka biak a mawi fo. Upain, "Lampui changkhatah mi an be
chhe ngai lo," an ti a. Tin, "I tawngkam a`angin i mizia a hriat" tih a
ni bawk. Kan tlâkchham êm êm pakhat chu hriat ngai lohte inhmêlhriattir
hi a ni. Kan tawngkam hian min chawimawi a, min ti mualpho thei hle
bawk. Anchhia leh tawng bengtlalo hman chin hi mahni chungah a tla duh
a. Philosopher lar Edmund Burke-a chuan, "Fak derna hian a faka leh a
faktu a tichhe ve ve thin," a ti. Mahni chanchin, a tha lam sawi a tul
pawhin, "Uangpui chang suh ila," an ti thin. Uitang hawlh beh ang ni lo
va chhanna nem tawngkam ui loh a tha.
Tlawmngaihna
Tunlai
khawvel hmasawn tak, duhamte hmasial laia 'Tlawmngaihna' lo tih fo chu a
nuihzatthlak viau mai thei. Mizo nun ze mawi lanna ber chu tlawmngaihna
hi a ni. Tlawmngaihna chu a sawia fiah chi ni lovin thiltiha lan tir
chi a ni. Hnam dang hian tlawmngaihna hi an nei lo nge, mizo nih
a tinuam bik. "Ram leh hnam ropuina chu a len leh tetah a innghat ber
lova, a mihringte nunphung leh chetziaah a innghat zawk" an ti. A bik
takin chhiatni leh harsat mangan tawh nikhuaah te Mizo tlawmngaihna hi
lo lang chhuak a, chhungkuaah chhiatna a thlenin 'Chhungkua kan
mualpho'an ti hial thin. Zualko `lan, thlan laih leh khawhar in riah tul
mang tawh lohna khawvela cheng ni tawh mah ila midangte tana inpekna
erawh a la pawimawh reng tho a ni. Lusun chhungte thlamuan a,hamhaih
taka awmte chhawmdawl theih hi a hlu a ni. Tlawmngaihna hi a bo mai
lohva kan chhawm nun zel theih nan thangtharte nunah tuh ngheh zel kan
tum tur a ni. Kan ramah hmasawnna leh changkanna tam tak a lo lut zel a,
hnam nun ze mawi hloh thaka kan lo dawnsawn zel chuan he hnam hi a boral ngei ang.
Incheina
Kan inchei
leh kan khawsak danah mahni inchhungkhur mila chet thiam a pawimawh a,
puipun nikhua leh mi zinga tel dawnin thawmhnaw inbel tur kan thliar
thiam a pawimawh hle. Kût ni vantlanga hnam thuam ngeia incheite,
hnamdangte zingah pawh Mizo kan nihna min lantir theitu pakhat chu kan
incheina hi a ni. Silhfen hi kan taksa zahawmna khuh mawitu incheina
mawi ber chu a ni. Mipa tan mahni phak tawka incheina kan neih thatte
fel fai taka inbelin inkhawm thin ni se, hmeichhe tan thawmhnaw
thianghlim leh zahawm pângngai tak inbel hi a `hain a mawi. Hmeichhe tan
kekawr hâk te, kawr pan lutuk taksa lang tlang hâk te, kawr âwm zâu
lutuk leh hnung lam inhawng zâu lutuk hâk te, kawr bân bul lutuk leh
tâwt lutuk hâk te hi a mawi lo êm êm a ni. Thangtharte’n kan puan
bih/ven hlipa hnam dang incheina ka hlut hi ngaihmawhawm tak a
ni. Tunlai hmeichhe incheina tawngchham leh thehlep lutuk hian Pawngsual
an cho ni ang hrima lanna a nei thin. Tin, Mipate'n kekawr (dawr) kap
tâwi emaw, emo style emaw taka inthuam hian min ti Pherh (tunlai takin)
hmel hle bawk. Mawia kan inngaih laiin nu leh pa, upa lam tan phei
chuan hmanlai kan pi leh pute inthuam dan a pawimawh lai chauh inbela
kha a ang mai awm e.
Nunphung leh Khawsak zia
Chhuah
vahnaah a hmasa lama kal a tha ngai a, chanvo i neih phei chuan mipui
thlen tam hmain a hmun thlen tum rawh. Hun hman dik leh hmang thiam mi
nih hi zahawmna pakhat a ni. Tun hma Kan nunhonaa thil duhawm tak chu
‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi’ tih hi a ni. "Chaw ei bang
an tinawmnah ngai lo, malin min `insan ngai e," tiin, upaten an sawi
thin a; tam tawkah puar a nghet ngai. Chaw ei laia mi lo leng an awm
chuan, "Kan chaw hi han bar ve ta che," tih kamthat a mawi fo. Mahni in
lova chaw ei hi mawi lo taka ngaih a ni a. Miin an ina chaw ei tura an
sawmte hian, "Ka chak lo ve, ka puar e," an ti thin. A kotuin ei ngei
ngei se a tih chuan, a banah a kai ngei thin. Puip unnaa zuk leh hmuam,
hawi hu hu, ring taka nuih, zawmthawt te hi a mawi lo bawk.
Thawhhona hmunah khawte Pastor ang maia lo inlak chiamte hi thil mawi
niin a rinawm loh a, a hun leh a hmun thliar thiam a tul hle. "Mahni
hmasialna hi rilru leh khawlohna bul leh zung kaitu a ni," tiin
Emmonna chuan a sawi.
Thenawm khawvengte nena awmdan
Mizo nih
nawmna chu thenawm khawvengte nena awmhona hi a ni. Mizo Thufing
chuan, "Thenawmte do ai chuan khaw sarih do a thlanawm zawk," a ti a.
thenawmte chu kan chhiat, kan thata kan koh phak leh ni tin kan hmuh
avangin an pawimawh em em a. thenawm tha hi an hlu a, chhungkhat laina
hnai ang an ni rêng a ni.
Inkhawmna (Biakinah)
Inkhawmna-ah
Bible leh Hla bu ken theih hi intihhmuh atan a tha khawp mai a, thu zir
tur bik awm tumah zirlaibu ken thin hi a mâwi. Biak in chhung hi kan
zah tur a ni a, bula mite nena inbiak te, thil ei, thial leh hmuam lam
chite tih loh tur a ni a, mit rîn leh inhnawih lam chi te pawh tih loh
tur a ni. Biak ina luhin thut fel ve leh tawngtai hi a mawiin a tha.
Inkhawm chhung chuan chhuah loh hram ni se, tul bik thil a nih loh chuan
inkhawm bân hmâin haw loh ni se. tawngtai lai kan nang fuh a nih chuan
lut nghal mai lovin pawna lo nghah a, tawngtai zawha luh hi a mawi khawp
mai. Tin, Biak Ina cell phone ken luh tul `lata hriate hian inkhawm
chhung reilote tal chu kan switch off phal chiah lo a nih pawhin silent
mode ah emaw tal dah theih a tha.
Thianghlimna
Nun dan
mawi lanna pakhat chu thianghlimna a ni a, nungchangah a lang chhuak
thin. "Thil hi a awmna tur hmuna a awm loh chuan bawlhhlawh a ni" an ti.
Kan taksa leh kan awmna chheh vel a thianghlim chuan rilru pawh a hlim
a, fai hian thianghlimna a kengtel bawk. Kan incheina silhfen a nalh
angin kan inchhung bungrua leh huan hmun hmate hi a fai tawk a tul. Zu
leh ruihtheih thil hian thil mawi lo a ching chhuak nasa a. Thangtharte
zingah kristian ve bawk Sap ho pawhin Beer no an dawm, kan ti a. Thiam
inchan chungin nawm chennaah kan hmang. Media thiltihtheihna chak
tak chuan kan beng leh mit hriatna leh hmuh a tizau a. Tunlai khawvel hi
mipathmeichhiatnain a chawh zauthau khawvel a ni. Hmeichhiat mipatna
mai a ni ta lo, neih inang inpawlna hial a thleng ta zel si. Neih inang
inkawp (Homosexualism) a hluar ta hle, nawm chenna atan tenawm taka sex
hmante a ni ta thin. Infawh, inchul chu ho tihna, eng maha ngaih lohna
atangin châkna a kai tho a, insum theih lohnain min hneh a; Sawn, ruak
lo tih sawi a tam a, mualphothlak takin kan in chhuah thin. Thianghlimna
lak ata min hnuk hrang theitu kawnga kan fimhlim theih nân leh kan
fimkhur theih nân mimal leh chhûngkuaa kan tanho a ngai ta a ni.
Dikna leh rinawmna
Dikna hi
nun dan mawi lanna ber ti ila kan ti sual tam awm lo ve. Hna thawhnaah
te, khawi ilo hmunah dik lo taka tih hi a tha ngai lo. Tunlaiah dikna
aiin sum leh paiin rorelnaah thiam a chang a. George Bernard Shaw-a'n,
"Khawvela thil pawimawh ber chu sum hi a ni. Chakna te, inpekna
te, zahawmna te, mawina leh hmelthatna te hi sum vanga awm vek a ni," a
ti a. Kan sukthlek leh kan tualzawl nun en chuan a taka tidiktute kan
nih hmel hle. Mi mita chhawl phul duhna rilru neih loh hi nun ze mawi
leh ropui a ni. Dikna leh rinawmna tlachham nun chuan inbumna, a ruka
tih duhna a ching a. Kan ngaihsan zawng chu rinawmnaah innghat sela,
belhchian dawl bawk sela, chu chuan thil tha zawng zawng dikna te,
zahawmna te, thatna te, taihmakna leh thawhrimna te a keng tel vek tih
kan hriat a ngai. Thawhrim avanga mi hlawhtling te, rinawm taka mahni
hna thawk thin te, ram leh khawtlang tana mi inphalte nun hi a hluin a
mawi a ni.
Tlangkawmna
Edmund
Burke-a chuan, "Sual punlunna chhan chu mithate an ngawih reng vang a
ni,"a ti. Nitinin miten min chhiar a, min thlir reng thin. Engpawh ti
ila, khawi hmunah pawh awm ila, kan awmna hmun leh a hun a zira khawsak
leh nun thiam hi a tul em em a ni. Khawvela hnam tinte hian pi leh pute
hunlai atanga lo chin `hin hnam nunzia leh nunphung nghet tak kan nei
theuh a. Kan pi leh pute khawtlang nun mawi, ‘inngaihsakna, inpumkhatna,
lungrualna, tlawmngaihna’ nun zemawi chawi nun kha khawtlang nun
siamthatnaah hian a pawimawh a, chhawm nun zel i tum theuh ang u.
Chu chu nun dan mawi dik tak a ni si a.#
He article hi AD 2012, Upper Myanmar Methodist, Vepui Circuit buatsaih paper buatsaih a ni.
A tha hle mai 😊👍
ReplyDeleteA tha khawp mai
ReplyDeleteTha lutk e
ReplyDelete